మోక్ష సన్న్యాస యోగ

ఓం శ్రీ పరమాత్మనే నమః
అథ అష్టాదశో2ధ్యాయః
మోక్ష సన్న్యాస యోగ
అర్జున ఉవాచ
సన్యాసస్య మహబాహో తత్త్వమిచ్ఛామి వేదితుమ్‌
త్యాగస్య చ హృషీకేశపృథక్కేశినిషూదన 1
అర్జునుడు పలికెను - ఓ మహాబాహూ! అంతర్యామీ! వాసుదేవా! సన్న్యాస తత్త్వమును, త్యాగతత్త్వమును వేర్వేరుగా తెలిసికొన గోరెదను. (1)
శ్రీ భగవాన్‌ ఉవాచ
కామ్యానాం కర్మణాం న్యాసం సన్న్యాసం కవయో విదుః
సర్వకర్మ ఫత్యాగం ప్రాహుస్త్యాగం విచక్షణాః 2
శ్రీ భగవానుడు పలికెను - కామ్యకర్మ త్యాగమునే సన్న్యాసమని కొందరు
పండితు తంతురు. కాని విచక్షణాశీురైన మరికొందరు మాత్రము సర్వకర్మ
ఫమును త్యజించుటను త్యాగమని పేర్కొందురు. (2)
త్యాజ్యం దోషవదిత్యేకే కర్మప్రాహుర్మనీషిణః
యజ్ఞదానతపఃకర్మన త్యాజ్యమితి చాపరే 3
కొందరు విద్వాంసు కర్మన్నియు దోషయుక్తములే గావున వాటిని త్యజింపవలెనని యందురు. కాని, యజ్ఞదాన తపశ్చర్యాది కర్ము త్యాజ్యము కావని మరికొందరందురు. (3)
నిశ్చయం శృణు మే తత్రత్యాగే భరతసత్తమ
త్యాగో హిపురుషవ్యాఘ్ర త్రివిధః సంప్రకీర్తితః 4
ఓ పురుషశ్రేష్ఠా! అర్జునా! సన్న్యాసము, త్యాగము అను రెండు విషయములో మొదట త్యాగమును గూర్చి నా నిశ్చయమును వినుము. త్యాగము సాత్త్వికము, రాజసము, తామసము అని మూడు విధముగా చెప్పబడినవి. (4)
యజ్ఞదానతపఃకర్మ న త్యాజ్యం కార్యమేవ తత్‌
యజ్ఞోదానం తపశ్చైవ పావనాని మనీషిణామ్‌ 5
యజ్ఞదానతపశ్చర్యాది కర్ము త్యజింపదగవు. అవి అవశ్యము అనుష్టింపదగినవి. ఏనన యజ్ఞదాన తపస్సు అను ఈ మూడు కర్మలే  బుద్ధిమంతులైన వారిని పవిత్రమొనర్చును. (5)
ఏతాన్యపి తు కర్మాణిసంగం త్యక్త్వాఫలానిచ
కర్తవ్యానీతిమే పార్థనిశ్చితంమతముత్తమమ్‌ 6
కావున ఓ పార్థా! ‘‘ఈ యజ్ఞదాన తపోరూప కర్మను మరియు కర్తవ్య కర్మను అన్నింటిని ఫలాసక్తును త్యజించి, అవశ్యమాచరింపవలెను’’ అనునది నా నిశ్చితాభిప్రాయము (6)
నియతస్యతు సన్న్యాసః కర్మణో నోపపద్యతే
మోహాత్తస్య పరిత్యాగః తామసః పరికీర్తితః 7
(నిషిద్ధ కర్మ, కామ్యకర్మ ఆచరణను త్యాగము చేయుట సముచితమే) కాని శాస్త్ర విహిత కర్మాచరణమును త్యజించుట ఉచితము గాదు. కావున మోహ వశమున దానిని త్యజించుట ‘తామస త్యాగము’ అనబడును. (7)
దుఃఖమిత్యేవయత్కర్మకాయక్లేశభయాత్‌ త్యజేత్‌
సకృత్వా రాజసం త్యాగం నైవత్యాగఫం భేత్‌ 8
కర్మన్నియును దుఃఖకారకములే యని భావించి, శారీరక క్షేశమునకు భయపడి కర్తవ్య కర్మను త్యజించుటను రాజస త్యాగము అని యందురు. అట్టి త్యాగము వన ఎట్టి ఫమూ భింపదు. (3)
కార్యమిత్యేవయత్కర్మనియతం క్రియతే2 ర్జున
సంగం త్యక్త్వాఫం చైవ సత్యాగ సాత్త్వికోమతః 9
ఓ అర్జునా! శాస్త్ర విహిత కర్మను కర్తవ్యముగా భావించి, వాటి యందలి ఫలాసక్తును త్యజించి చేయుటయే సాత్త్విక త్యాగము అని భావింపబడును. (9)
నద్వేష్ట్యకుశం కర్మకుశలేనానుషజ్ఞతే
త్యాగీ సత్త్వసమావిష్టో మేధావీ ఛిన్నసంశయః 10
అకుశ కర్మను ద్వేషింపని వాడు, కుశ కర్మ యందు ఆసక్తి కలిగియుండని వాడు, శుద్ధ సత్త్వగుణ యుక్తుడు, సంశయ రహితుడు, బుద్ధిమంతుడు అయిన వాడు నిజమైన త్యాగి. (10)
నహిదేహభృతా శక్యం త్యక్తం కర్మాణ్యశేషతః
యస్తు కర్మఫత్యాగీ సత్యాగీత్యభిధీయతే 11
ప్రతి శరీరధారికిని కర్మను సంపూర్ణముగ త్యజించుట అవశ్యకము. కావున కర్మను గాక కర్మఫమును త్యజించినవాడే నిజమైన త్యాగి అని గ్రహింపవలెను. (11)
అనిష్టమిష్టం మిశ్రం చత్రివిధంకర్షణఃఫమ్‌
భవత్యత్యాగీనాం ప్రేత్యన తు సన్న్యాసినాం క్వచిత్‌ 12
కర్మఫ తాగ్యము చేయని మనుష్యు కర్మకైతే మంచి, చెడు, మిశ్రమమని మూడు విధముగా ఫముండును. మరణానంతరము వారు వాటిని తప్పక అనుభవించియే తీరవయును. కాని కర్మఫ త్యాగమొనర్చిన కర్మయోగు తమ కర్మ ఫమును ఏ కాము నందైనను, ఏ విధముగను అనుభవింపవసిన పని యుండదు. (12)
పంచైతాని మహాబాహో కారణాని నిబోధ మే
సాంఖ్యేకృతాంతే ప్రోక్తాని సిద్ధయే సర్వకర్మణామ్‌ 13
ఓ మహాబాహూ! సర్వకర్మ సిద్ధికి ఐదు హేతువు గవని కర్మను అంతము చేయు ఉపాయమును తొపు సాంఖ్య శాస్త్రము నందు పేర్కొనుట జరిగినది. వాటిని నా నుండి నీవు స్పష్టముగా తెలిసికొనుము. (13)
అధిష్టానం తధాకర్తాకరణం చ పృథగ్విధమ్‌
వివిధాశ్చపృథక్‌ చేష్టాదైవం చైవాత్రపంచమమ్‌ 14
కర్మ సిద్ధి యందు అధిష్ఠానము, కర్త, వివిధములైన కరణము(సాధనము) నానావిధ చేష్టు, దైవము అను ఐదును హేతువు. 14).
శరీరవాఙ్మనోభిర్యత్‌ కర్మప్రారభతేనరః
న్యాయ్యం వా విపరీతం వా పంచైతే తస్యహేతవః 15
మానవుడు మనస్సు, వాక్కు, శరీరముతో ఆచరించు శాస్త్రానుకోమైన లేక విపరీతమైన యే కర్మలైనను ఈ jైుదు హేతువుతో ఒప్పుచుండును. (15)
తత్రైవం సతి కర్తారమ్‌ ఆత్మానం కేవం తు యః
పశ్యత్యకృతబుద్ధిత్వాత్‌ న స పశ్యతి దుర్మతిః 16
అట్లయినప్పటికిని (సర్వ కర్మకును ఐదు హేతువులే మూమైనప్పటికిని) విపరీత బుద్ధి కారణమున ఏ మనుష్యుడు కేమడు (నిరంజనుడు), శుద్ధ స్వరూపుడైన ఆత్మను సమస్త కర్మకు కర్తగా భావించునో, అట్టి మలినబుద్ధి గ అజ్ఞాని యథార్థమును గ్రహింపలేడు. (16)
యస్య నాహం కృతో భావో బుద్ధిర్యస్య న లిప్యతే
హత్వాపి స ఇమాన్‌ లోకాన్న హంతి న నిబధ్యతే 17
అంతఃకరణము నందు కర్త ృత్వభావము లేని వాని బుద్ధి ప్రాపంచిక పదార్ధము యందును అంటుకొనదు. అట్టి పురుషుడు ఈ లోకమును అన్నింటిని హతమార్చినను వాస్తవముగా చంపినవాడు కాడు. అతనిని ఎట్టి పాపమును అంటవు. (17)
జ్ఞానం జ్ఞేయం పరిజ్ఞాతా త్రివిధాకర్బచోదనా
కరణం కర్మకర్తేతి త్రివిధః కర్మసంగ్రహః 18
జ్ఞాత, జ్ఞానము, జ్ఞేయము అనునవి మూడు విధములైన కర్మ ప్రేరణము. కర్త, కరణము, క్రియ అను కర్మ సంగ్రహము మూడు విధము. (18)
జ్ఞానం కర్మచకర్తా చత్రిదైవగుణబేదతః
ప్రోచ్యతే గుణసంఖ్యానే యథావచ్ఛృణు తాన్యపి 19
గుణము సంఖ్యను వివరించు సాంఖ్య శాస్త్రము నందు జ్ఞానము, కర్మ కర్త అనునవి గుణభేదముతో మూడేసి విధముగా పేర్కొనబడినవి. వానిని గూర్చి విశదపరచెదను, వినుము. (19)
సర్వభూతేషు యేనైకం భావమవ్యయమీక్షతే
అవిభక్తం విభక్తేషు తద్‌జ్ఞానం విద్ది సాత్వికమ్‌ 20
వేర్వేరుగా కన్పించు సమస్త ప్రాణు యందును శాశ్వతుడైన పరమాత్మయే విభాగ రహితుడుగా సమభావముతో స్థితుడై యున్నట్లు జ్ఞానిjైున వాడు చూచును. అట్టి పురుషుని జ్ఞానమును సాత్విక జ్ఞానముగా తెలిసికొనుము. (20)
పృథక్త్వేన తు యద్‌జ్ఞానం నానాభావాన్‌ పృథగ్విధాన్‌
వేత్తి సర్వేషు భూతేషు తద్‌ జ్ఞానం విద్ధి రాజసమ్‌ 21
సమస్త ప్రాణు యందును నానా విధములైన వివిధ భావమును వేర్వేరుగా భావించు వారి జ్ఞానమును రాజసము అని యెరుంగుము. (21)
యత్తు కృత్స్నవదేకస్మిన్‌ కార్వేసక్తమ హైతుకమ్‌
అతత్త్వార్థవద్పం చతత్తామసముదాహృతమ్‌ 22
ప్రకృతి కార్యమైన శరీరమునే (శరీరమునకు సంబంధించిన భౌతిక వస్తువునే) సమస్తముగా భావించి, దాని యందే ఆసక్తిని కల్గించునట్టియు, తాత్త్వికముగా అర్థ రహితమైనదియు, హేతుబద్ధము కానిదియు, తుచ్ఛమైనదియు అగు విపరీత జ్ఞానమును తామసము అని యందురు. (22)
నియతం సంగరహితమ్‌ అరాగద్వేషతః కృతమ్‌
అఫప్రేప్సునా కర్మ యత్తత్సాత్త్వికముచ్యతే 23
కర్త ృత్వాభిమానము గాని, ఫలాపేక్షగాని లేని పురుషునిచేత రాగద్వేష రహితముగా చేయబడు శాస్త్ర విహితమైన కర్మను సాత్త్విక కర్మయని యందురు. (23)
యత్తుకామేప్సునా కర్మ సాహంకారేణ వాపునః
క్రియతే బహుళాయాసం తద్రాజసముదాహృతమ్‌ 24
భోగలాసుడైన పురుషుని చేతను, అహంకారి చేతను చేయబడు మిక్కిలి శ్రమతో కూడిన రాజస కర్మ అని యందురు. (24)
అనుబంధం క్షయం హింసామ్‌ అనవేక్ష్యచ పౌరుషమ్‌
మోహాదారభ్యతే కర్మయత్తత్తామసముచ్యతే 25
పరిణామము (మంచిచెడ్డు) హాని, హింస, సామర్థ్యమును చూచుకొనక కేవము అజ్ఞానముచే ఆరంభింపబడు కర్మను తామస కర్ము అని యందురు. (25)
ముక్తసంగో2నహంవాదీ ధృత్యుత్సాహసమన్వితః
సిద్ద్యసిద్ధ్యోర్నిర్వికారః కర్తా సాత్త్విక ఉచ్యతే 26
ఆసక్తిని త్యజించినవాడు, అహంకార రహితముగా భాషించువాడు ధైౖర్యోత్సాహము గవాడును, సిద్ది - అసిద్దు యెడ హర్ష శోకాదివికారముకు లోను కానివాడును అగు పురుషుడు సాత్త్విక కర్త యనబడును. (26)
రాగీ కర్మఫప్రేప్సుఃబ్ధో హింసాత్మకో2శుచిః
హర్షశోకాన్వితః కర్తా రాజసః పరికీర్తితః 27
ఆసక్తియుతుడు, కర్మఫముకై ఆరాటపడువాడు, లోభి, ఇతరును కష్టపెట్టు స్వభావము గవాడు, అపవిత్ర ప్రవర్తన గవాడు, హర్షశోకముకు లోనగువాడు రాజసకర్తగా భావింపబడును. (27)
ఆయుక్తఃప్రాకృతః స్తబ్దఃశఠోనైష్క ృతికో2సః
విషాదీ దీర్ఘసూత్రీచ కర్తా తామస ఉచ్యతే 28
జితేంద్రియుడు కానివాడు, సుశిక్షితుడు కానివాడు, మూర్ఖుడు (మొండివాడు) ధూర్తుడు, అకారణముగ ఇతరు వృత్తుకు విఘాతము కల్గించువాడు, సదా చింతాగ్రస్తుడు, సోమరి, కార్యాచరణము నందు ఉపేక్షతో కాము గడుపుచుండువాడు అను (దీర్ఘసూత్రి) - క్షణమును గవానిని తామసకర్త అని యందురు. (28)
బుద్దేర్భేదం ధృతేశ్చైవగుణతస్త్రివిధంశృణు
ప్రోచ్యమానమశేషేణ పృథక్త్వేనధనంజయ 29
ఓ ధనంజయా! ఇప్పుడు నీవు బుద్ధి, ధ ృతును గూడ గుణభేదము ననుసరించి మూడు విధముగా, విభాగపూర్వకముగా సంపూర్ణముగా నానుండి వినుము. (29)
ప్రవృత్తిం చ నివృత్తిం చకార్యాకార్యే భయాభయే
బంధం మోక్షం చయావేత్తిబుద్ధిః సా పార్థసాత్వికీ 30
ప్రవృత్తి మార్గమును, నివృత్తి మార్గమును, కర్తవ్యమును, అకర్తవ్యమును, భయమును, అభయమును, అట్లే బంధమును, మోక్షమును యథార్థముగా తెలిసికొను బుద్ధిని సాత్వికమైన బుద్ధి యందురు. (30)
యయా ధర్మమధర్మంచ కార్యం చాకార్యమేవచ
అయధావత్‌ ప్రజానాతి బుద్ధిః సా పార్థ రాజసీ 31
ఓ పార్థా! ధర్మాధర్మము యొక్కయు, కార్యాకార్యము యొక్కయు (కర్తవ్యా కర్తవ్యము యొక్కయు), యథార్థ తత్త్వమును తెలియజాని బుద్ధిని రాజసబుద్ధి అని యందురు. (31)
అధర్మం ధర్మమితి యా మన్యతే తమసావృతా!
సర్వార్థాన్‌ విపరీతాంశ్చబుద్ధిః సా పార్థ తామసీ 32
ఓ అర్జునా! తమోగుణావృతమైనందున అధర్మమును ధర్మముగను, అట్లే ఇతర పదార్ధమును (విషయమును) తద్విపరీతముగను భావించు బుద్ధిని ‘‘తామస బుద్ధి’ అని యందురు. (32)
ధృత్యాయయాధారయతే మనఃప్రాణేంద్రియ క్రియాః
యోగేనావ్యభిచారిణ్యాధృతిః సా పార్థసాత్వికీ 33
ఓ పార్థా ఇటునటు చలింపని ధారణాశక్తితో మనుష్యుడు ధ్యానయోగము ద్వారా మనఃప్రాణేంద్రియ క్రియను ధారణ చేయు శక్తిని సాత్త్వికధృతి యందురు. (33)
  యయా తు ధర్మకామార్థాన్‌ ధృత్యాధారయతే2ర్జున
ప్రసంగేన ఫలాకాంక్షీధృతిః సా పార్థ రాజసీ 34
కాని, ఓ పార్ధా! అర్జునా! కర్మఫలేచ్చ గ మనుజుడు మిక్కిలి ఆసక్తితో ధర్మార్థ కామ విషయమును ధారణ చేయు శక్తిని ‘‘రాజసధృతి’’ అని యందురు. (34)
యయా స్వప్నం భయం శోకం విషాదం మదమేవచ
న విముంచతి దుర్మేధా ధృతిఃసా పార్థ తామసీ 35
పార్థా! నిద్ర, భయము, చింతా శోకము, ఉన్మత్తతను విడువక, దుర్మతిjైున మనుష్యుడు వాటినే సతతము ధారణ చేయుచుండును. అట్టి ధృతిని ‘తామస ధృతి’ అని యందురు. (35)
సుఖం త్విదానీం త్రివిధం శృణు మే భరత్షంభ
అభ్యాసాద్రమతేయత్రదుఃఖాంతం చనిగచ్ఛతి 36
యత్తదగ్రే విషమివ పరిణామే2మృతోపమమ్‌
తత్సుఖం సాత్త్వికం ప్రోక్తమ్‌ ఆత్మబుద్ధి ప్రసాదజమ్‌ 37
ఓ భరతశ్రేష్ఠా! మూడు విధముగు సుఖమును గూర్చియు నేను చెప్పెదను వినుము. ఏ సుఖము నందు సాధకుడు భజన ధ్యాన సేవాదు నొనర్చి ఆనందించునో, దు:ఖమును అతిక్రమించునో, ప్రారంభము నందు విషత్యుముగా (దుఃఖకరముగా) గోచరించి నప్పటికిని పరిణామమున అమ ృతత్యుమై పరమాత్మకు సంబంధించిన విషయములో నిమగ్నమగునో, అట్టి సుఖమును ‘సాత్త్విక సుఖము’ అని యందురు. (36-37)
విషయేంద్రియసంయోగాత్యత్తదగ్రే2మృతోపమమ్‌
పరిణామే విషమివతత్సుఖంరాజసంస్క ృతమ్‌ 38
విషయేంద్రియ సంయోగము వన కుగు సుఖము మొదట భోగానుభవ సమయము నందు అమృత త్యుముగ అనిపించినను పరిణామమున అది విషత్యుమగును. అట్టి సుఖమును ‘రాజససుఖ’ మందురు. (38)
యదగ్రేచానుబంధేచ సుఖంమోహనమాత్మనః
నిద్రాస్యప్రమాదోత్తం తత్తామసముదాహృతమ్‌ 39
నిద్ర, సోమరితనము, ప్రమాదము (మోహము) వన ఉత్పన్నమగు సుఖమును ‘‘తామస సుఖము’ అని యందురు. ఇట్టి సుఖము భోగ సమయము నందును, పరిణామము నందును ఆత్మను మోహింపజేయు చుండును. (39)
న తదస్తి పృథివ్యాం వా దివి దేవేషు వా పునః
సత్త్వం ప్రకృతి జైర్ముక్తం యదేభిః స్యాత్త్రిభిర్గుణైః 40
పృథ్వి యందు గాని, ఆకాశమునందు గాని, దేవత యందు గాని, మరేయితర లోకము యందు గాని, ప్రకృతి నుండి ఉత్పన్నములైన ఈ మూడు గుణము లేకుండ ఏ ప్రాణియు ఉండదు. (40)
బ్రాహ్మణక్షత్రియ విశాం శూద్రాణాం చ పరంతప
కర్మాణి ప్రవిభక్తాని స్వభావప్రభవైర్గుణైః 41
ఓ పరంతపా! బ్రాహ్మణ క్షత్రియ వైశ్యు కర్మునూ, అట్లే శూద్రు కర్మునూ వారి వారి స్వాభావికములైన గుణమును బట్టి విభజింపబడి యున్నవి. (41)
శమోదమస్తపఃశౌచం క్షాంతిరార్జవమేవ చ
జ్ఞానం విజ్ఞానమాస్తిక్యం బ్రహ్మకర్మస్వభావజమ్‌ 42
అంతఃకరణ నిగ్రహము (శమము), ఇంద్రియమును వశము నందుంచు కొనుట (దమము), ధర్మమును పాటించుటలో ఎదురగు కష్టమును సహించుట, బాహ్యాభ్యంతరము శుచిత్వము, ఇతరు అపరాధమును క్షమించుట, ఋజుమార్గ జీవనము (మనశ్శరీరేంద్రియము సరళత్వము)వేదశాస్త్రము యందును ఈశ్వరుని యందును పరలోకాదు యందును, విశ్వాసమును కలిగియుండుట, వేదశాస్త్రము అధ్యయనము, అధ్యాపనము, పరతత్త్వానుభవము - ఇవి యన్నియును బ్రాహ్మణు స్వాభావిక కర్ము. (42)
శౌర్యం తేజోధృతిర్ధాక్ష్యం యుద్దేచాప్యపలాయనమ్‌
దానమీశ్వరభావశ్చక్షాత్రం కర్మస్వభావజమ్‌ 43
శార్యము, తేజస్సు, ధైర్యము, దక్షత, యుద్ధము నందు వెన్నుచూపకుండుట, దానము నిచ్చుట, స్వామి భావముతో ప్రజను ధర్మపరాయణునుగా చేయుచు పరిపాలించుట మొదగునవి యన్నియును క్షత్రియు స్వాభావిక కర్ము (43)
కృషి గౌరక్ష్యవాణిజ్యం వైశ్యకర్మ స్వభావజమ్‌
పరిచర్యాత్మకం కర్మశూద్రస్యాపి స్వభావజమ్‌ 44
వ్యవసాయము, గోరక్షణము, క్రయవిక్రయ రూప సత్య వ్యవహారము ఇవి యన్నియును వైశ్యు స్వాభావిక కర్ము. అట్లే అన్ని వర్ణము వారిని సేవించుట శూద్రు స్వాభావిక కర్మ (44)
స్వేస్వేకర్మణ్యభిరతః సంసిద్దిం భతే నరః
స్వకర్మ నిరతః సిద్ధిం యథా విందతి తచ్ఛృణు 45
తమ తమ స్వాభావిక కర్మ యందు తత్పరులైన వారు భగవత్ప్రాప్తి రూప పరమసిద్ధిని నిస్సందేహముగా పొందుదురు. స్వకర్మనిరతులైన మానవు పరమసిద్ధిని పొందుటకు ఆచరింప వసిన విధును తొపుచున్నాము వినుము. (45)
యతఃప్రవృత్తిర్భూతానాం యేన సర్వమిదం తతమ్‌
స్వకర్మణా తమభ్యర్త్య సిద్ధిం విందతిమానవ 46
సమస్త ప్రాణు ప్రాదుర్భావము పరమేశ్వరుని నుండియే జరిగినది. సమస్త జగత్తు నందును అతడు వ్యాపించి యున్నాడు. అట్టి పరమేశ్వరుని తన స్వాభావిక కర్మ ద్వారా పూజించి, మానవుడు పరమసిద్ధిని పొందును. (46)
శ్రేయాన్‌ స్వధర్మోవిగుణః పరధర్మాత్‌ స్వనుష్టితాత్‌
స్వభావనియతం కర్మకుర్వన్నాప్నోతి కిల్బిషమ్‌ 47
బాగుగా ఆచరింపబడిన పరధర్మము కంటెను గుణరహితమైనను స్వధర్మాచరణమే శ్రేష్టమైనది. స్వభావమును అనుసరించి (స్వధర్మ రూప వర్ణాశ్రమ ధర్మమును అనుసరించి) కర్మను ఆచరించు మనుష్యునకు ఎట్టి పాపమును ఏ మాత్రము అంటనే అంటవు. (47)
సహజం కర్మకౌంతేయసదోషమపి న త్యజేత్‌
సర్వారంభాహి దోషేణ ధూమేనాగ్నిరివావృతః 48
ఓ కౌంతేయా! (అర్జునా!) దోషయుక్తమైనను సహజమైన కర్మను త్యజింపరాదు. ఏనన, అగ్ని పొగచే ఆవరింపబడినట్లు కర్మన్నియును ఏదేని ఒక దోషముతో కూడియే యుండును. (48)
అసక్తబుద్ధిః సర్వత్ర జితాత్మా విగతస్పృహః
నైష్కర్యసిద్ధిం పరమాం సన్న్యాసేనాధిగఛ్చతి 49
ఓ అర్జునా! ప్రాపంచిక విషయమున్నింటి యందు ఆసక్తిలేనివాడును, స్ప ృహ రహితుడును, అంతఃకరణమును, జయించినవాడును అగు పురుషుడు సాంఖ్యయోగము ద్వారా పరమశ్రేష్టమైన నైష్కర్మ్యసిద్ధిని పొందును. (49)
సిద్ధిం ప్రాప్తోయథా బ్రహ్మతధాప్నోతి నిబోధ మే
సమాసేనైన కౌంతేయ నిష్ఠా జ్ఞానస్య యా పరా 50
ఓ కౌంతేయా! జ్ఞానయోగము యొక్క పరానిష్ఠమైన నైష్కర్మ్యసిద్ధిని పొందు విధమును, తద్ద్వారా మనుష్యుడు బ్రహ్మప్రాప్తి నందు రీతిని సంగ్రహముగా తెల్చెదను వినుము. (50)
బుద్ద్యావిశుద్దయా యుక్తోధృత్యాత్మానం నియమ్యచ
శబ్దాదీన్‌ విషయాన్త్యక్త్వారాగద్వేషావ్యుదస్య చ 51
వివిక్తసేవీ ఘ్వాశీయతవాక్కాయమానసః
ధ్యానయోగపరో నిత్యం వైరాగ్యం సముపాశ్రితః 52
అహంకారం బం దర్పం కామం క్రోధం పరిగ్రహమ్‌
విముచ్య నిర్మమః శాంతో బ్రహ్మభూయాయ క్పతే 53
విశుద్ధమైన బుద్ధి గవాడై, తేలికjైున సాత్త్వికమైన ఆహారమును మితముగా భుజించువాడు, శబ్దాది విషయమును త్యజించి, పరిశుభ్రమైన ప్రదేశమున ఏకాంతముగా నివసించువాడు, సాత్త్విక ధారణా శక్తి ద్వారా అంతఃకరణేంద్రియము సంయమము కలిగి, మనోవాక్కాయమును అదుపులో ఉంచుకొనినవాడు, రాగద్వేషమును సర్వధా త్యజించి, దృఢమైన వైరాగ్యమును సంపూర్ణముగా ఆశ్రయించిన వాడు, అహంకారమును, బమును, దర్పమును, కామక్రోధమును, పరిగ్రహమునకు వదిలిపెట్టి నిరంతరము ధ్యానయోగ పరాయణుడై యుండువాడు, మమతారహితుడు, శాంతియుతుడు ఐన పురుషుడు సచ్చిదానంద పరబ్రహ్మము నందు అభిన్న భావముతో స్థితుడగుటకు పాత్రుడగును. (51,52,53)
బ్రహ్మభూతః ప్రసన్నాత్మాన శోచతి న కాంక్షతి
సమః సర్వేషు భూతేషు మద్భక్తిం భతే పరామ్‌ 54
సచ్చిదానంద ఘన పరబ్రహ్మయందు ఏకీభావస్థితుడై ప్రసన్నమనస్కుడైన యోగి దేనికిని శోకింపడు, దేనినీ కాంక్షిపడు, సమస్త ప్రాణు యందును సమభావము గ అట్టి యోగి నా పరాభక్తిని పొందును. (54)
భక్త్వామామభిజానాతి యావాన్యశాస్మి తత్త్వతః
తతో మాం తత్త్వతో జ్ఞాత్వా విశతే తదనంతరమ్‌ 55
బ్రహ్మభూతుడైన యోగి ఈ పరాభక్తి ద్వారా నేనెవరినో? ఎంతటి వాడనో? యధాతథముగ నా తత్త్వమును తెలిసికొనును. అట్లు భక్తితో నా తత్త్వమును గ్రహించిన వెంటనే అతడు నాలో లీనమగును. (55)
సర్వకర్మాణ్యపి సదా కుర్వాణో మద్వ్యపాశ్రయః
మత్ప్రసాదాదవాప్నోతి శాశ్వతం పదమవ్యయమ్‌ 56
సమస్త కర్మ యందును కర్తృత్వ భావమును వీడి, ఆయా కర్మ ఫరూపమైన సమస్త భోగమును త్యజించి, నన్నే ఆశ్రయించిన కర్మయోగి కర్మను అన్నింటిని సర్వదా చేయుచును నా యనుగ్రహముచే సనాతనమైన శాశ్వతమైన పరమ పదమును పొందును. (56)
చేతసా సర్వకర్మాణిమయి సన్న్యస్యమత్పరః
బుద్ధియోగముపాశ్రిత్యమచ్చిత్తః సతతం భవ 57
సర్వకర్మను నిండు మనస్సుతో నాకే అర్పించి, సమబుద్ధిరూప యోగమును అవంబించి, మత్పరాయణుడవై సతతము చిత్తమును నా యందే న్పిుము. (57)
మచ్చిత్తః సర్వదుర్గాణి మత్ప్రసాదాత్తరిష్యసి
అథ చేత్త్వమహంకారాత్‌ న శ్రోప్యసి వినంక్ష్యసి 58
పైన తొపబడిన విధముగా నా యందు చిత్తమును నిల్పినచో, నా యనుగ్రహము వన సమస్త సంకటము నుండియు అనాయాసముగా బయట పడగవు. ఒకవేళ అహంకార కారణమున నా వచనమును పెడచెవిన బెట్టినచో నష్టము పాగుదువు. అనగా పరమార్థ పథము నుండి భ్రష్టుడవగుదువు. (58)
యదహంకారమాశ్రిత్యనయోత్స్యఇతి మన్యసే
మిథ్యైష వ్యవసాయస్తే ప్రకృతిస్త్వాం నియోక్ష్యతి 59
అహంకార వశమున ‘‘నేను ఈ యుద్ధమును చేయను’’ అని నీవు నిశ్చయించుకొనుట వృథా. ఏనన నీ స్వభావమే యుద్ధము చేయుటకు నిన్ను పురి క్పొును. (59)
స్వభావజేన కౌంతేయ నిబద్దఃస్వేనకర్మణా
కర్తుంనేచ్ఛసి యన్మోహాత్కరిష్యస్యవశో2 తత్‌ 60
ఓ కౌంతేయా! మోహ ప్రభావమున నీవు చేయుటకు ఇష్టపడని కర్మను గూడ నీ పరాకృత స్వాభావిక కర్మచే (సంస్కారముచే) బంధింపబడి, తత్ప్రభావమున నీవు అవశుడవై చేయుదువు. (60)
ఈశ్వరః సర్వభూతానాం హృద్దేశే2ర్జున తిష్టతి
బ్రామయన్సర్వభూతానియంత్రారూఢాని మాయయా 61
అర్జునా! శరీర రూప యంత్రమును అధిరోహించిన సర్వప్రాణు హ ృదయము యందు అంతర్యామిగా నున్న పరమేశ్వరుడు తన మాయ చేత వారి వారి కర్మను అనుసరించి, వారిని భ్రమింప జేయుచున్నాడు. (61)
తమేవ శరణం గచ్ఛ సర్వభావేన భారత
తత్ప్రసాదాత్‌ పరాం శాంతిం స్థానం ప్రాప్ప్యసి శాశ్వతమ్‌ 62
ఓ భారతా! (అర్జునా!) అన్ని విధముగా ఆ పరమేశ్వరునే శరణుజొచ్చుము. అతని క ృప చేతనే పరమశాంతిని, శాశ్వతమైన పరమపదమును పొందగవు. (62)
ఇతి తే జ్ఞానమాఖ్యాతం గుహ్యాద్గుహ్యతరం మయా
విమృశ్యైైతదశేషేణ యధేచ్ఛసి తధా కురు 63
ఈ విధముగా అత్యంత రహస్యమైన జ్ఞానమును నేను నీకు అందించితిని. ఇప్పడు నీవు ఈ పరమగోప్యమైన జ్ఞానమును పూర్తిగా గ్రహించి, నీకిష్టమైన రీతిగా ఆచరింపుము. (63)
సర్వగుహ్యతమం భూయః శృణు మే పరమం వచః
ఇష్టో2సి మే దృడమితి తతో వక్ష్యామి తే హితమ్‌ 64
సమస్త గోప్య విషయము యందును పరమ గోప్యమైన నా వచనమును మరొక్కసారి వినుము. నీవు నాకు అత్యంత ప్రియుడవు అగుట వన నీకు మిక్కిలి హితమును గూర్చి వచనమును మర చెప్పచున్నాను. (64)
మన్మనాభవ మద్భక్తోమద్యాజీ మాం నమస్కురు
మామేవైష్యసి సత్యం తే ప్రతిజానే ప్రియో2సి మే 65
ఓ అర్జునా! నీవు నా యందే మనస్సును నిుపుము. నా భక్తుడవు కమ్ము. నన్నే సేవింపుము. నాకు ప్రణమ్లిుము, ఇట్లు చేయుట వన నన్నే పొందగవు. ఇది ప్రతిజ్ఞాపూర్వకముగా నేను చెప్పుచున్నమాట. ఏనన నీవు నా కత్యంత ప్రియుడవు. (65)
సర్వధర్మాన్‌ పరిత్యజ్య మామేకం తరం వ్రజ
అహం త్వా సర్వపాపేభ్యో మోక్షయిష్యామి మా శుచ 66
సర్వ ధర్మమును అనగా సమస్త కర్తవ్య కర్మను నాకు సమర్పింపుము.  సర్వశక్తిమంతుడను, సర్వాధారుడను, పరమేశ్వరుడను ఐన నన్నే శరణు జొచ్చుము.  అన్ని పాపము నుండియు నిన్ను నేను విముక్తుని గావించెదను. (66)
ఇదం తేనాతపస్కాయ నా భక్తాయ కదాచన
న చాశుశ్రూషవే వాచ్యంనచమాంయో2 భ్యసూయతి 67
తపస్సంపన్నుడు కానివానికిని, భక్తి రహితునకును, వినవలెనను కుతూహము లేని వానికిని నీవు ఈ గీతారూప రహస్యోపదేశమును ఎన్నడునూ త్పెరాదు. అట్లే నా యందు దోషదృష్టిగవానికి ఎన్నడునూ ఈ ఉపదేశమును తొపరాదు. (67)
య ఇమం పరమం గుహ్యం మద్భక్తేష్వభిధాస్యతి
భక్తిం మయి పరాం కృత్వామామేవైష్యత్యసంశయః 68
నా యందు పరమభక్తి గలిగి, ఈ పరమ గోప్యమైన గీతోపదేశమును అనగా గీతా శాస్త్రమును నా భక్తు హృదయములో పదిపరచువాడు నన్నే పొందును. ఇందేమాత్రమూ సందేహము లేదు. (68)
నచ తస్మాన్మనుష్యేషు కశ్చినేప్రియకృత్తమః
భవితానచమేతస్మాత్‌ అన్యఃప్రియతరో భువి 69
నాకు ప్రీతిని గూర్చునట్టి కర్మ నాచరించు మనుష్యులో అతనిని మించిన భక్తుడెవ్వడును లేడు. అంతేగాక అతనివలె గాని, అతనిని మించి గాని నాకు ప్రియమైన వాడు భూమండమున మరియొక డెవ్వడును భవిష్యత్తులోను ఉండబోడు. (69)
అధ్యేష్యతే చయ ఇమం ధర్మ్యం సంవాదమావయోః
జ్ఞానయజ్ఞేన తేనాహమ్‌ ఇష్టఃస్యామితి మేమతిః 70
ధర్మయుక్తమైన మన సంవాద రూపమైన ఈ గీతాశాస్త్రమును పఠించువాడు జ్ఞాన యజ్ఞము ద్వారా నన్ను పూజించువాడని నా అభిప్రాయము, (70)
శ్రద్దావానానసూయశ్చ శృణుయాదపియోనరః
సో2పి ముక్తః శుభాన్‌ లోకాన్‌ ప్రాప్నుయాత్పుణ్యకరణామ్‌ 71
శ్రద్దాదరము గవాడును, దోషదృష్టి (దోషములెన్ను స్వభావము) లేనివాడును ఐన మనుష్యుడు గీతాశాస్త్రమును వినుట వన గూడ పాప విముక్తుడై, పుణ్యకర్మను ఆచరించువారు పొందు ఉత్తమ లోకమును పొందును. (71)
కచ్చిదేతచ్చ్రుతం పార్థ త్వjైుకాగ్రేణ చేతసా
కచ్చిదజ్ఞాన సమ్మోహః ప్రణష్టస్తే ధనంజయ 72
ఓ పార్థా ఈ గీతాశాస్త్రమును నీవు ఏకాగ్ర చిత్తముతో వింటివా? ఓ ధనంజయా! అజ్ఞానజనితమైన నీ మోహము పూర్తిగా నశించినదా? (72)
అర్జున ఉవాచ
నష్టోమోహః స్మ ృతిర్లబ్లాత్వత్ప్రసాదాన్యయాచ్యుత
స్థితో2స్మిగత సందేహఃకరిష్యే వచనంతవ 73
అర్జునుడు పలికెను - ఓ అచ్యుతా! నీ కృపచే నా మోహము పూర్తిగా తొగినది. స్మృతిని పొందితిని. ఇప్పుడు సంశయరహితుడనైతిని. కనుక నీ ఆజ్ఞను తదాల్చెదను. (73)
సంజయ ఉవాచ
ఇత్యహం వాసుదేవస్య పార్థస్య చ మహాత్మనః
సంవాద మిమమశ్రౌషమ్‌ అద్భుతం రోమహర్షణమ్‌ 74
సంజయుడు పలికెను - ఈ విధముగా శ్రీ వాసుదేవునకును మహాత్ముడైన అర్జునకును మధ్య జరిగిన సంవాదమును వింటిని. అది అదుÄ్భతమైనది. తనువును
పుకింపజేయునది (74)
వ్యాసప్రసాదాచ్చ్రుతవాన్‌ ఏతద్గుహ్యమహం పరమ్‌
యోగం యోగేశ్వరాత్‌ కృష్ణాత్‌ సాక్షాత్‌ కథయతః స్వయమ్‌ 75
వేదవ్యాసుని కృప వన దివ్యదృష్టిని పొందినవాడనై పరమగోప్యమైన యోగమును (గీతను) యోగీశ్వరుడైన శ్రీకృష్ణభగవానుడు (స్వయముగ అర్జునునకు చెప్పుచుండగా ప్రత్యక్షముగా వింటిని.
రాజన్‌ సంస్మృత్య సంసృత్య సంవాదమ్‌ ఇమమద్భుతమ్‌
కేశవార్జునయోః పుణ్యం హృష్యామి చ ముహుర్ముహుః 76
ఓ రాజా! (ధృతరాష్ట్రా) శ్రీ కృష్ణ భగవానునకును, అర్జునునకును మధ్య జరిగిన గోప్యమైన ఈ సంవాదము పుణ్యప్రదమైనది అత్యద్భుతమైన ఈ సంవాదమును అనుక్షణము పదే పదే స్మరించుచు నేను నిరంతరము ఆనందమున ఓలాడుచున్నాను. (76)
తచ్చసంస్మృత్య సంస్మృత్యరూపమత్యద్భుతం హరే
విస్మయో మే మహాన్‌ రాజన్‌ హృష్యామి చపునఃపునః 77
ఓ రాజా! అత్యంత విక్షణము, పరమాద్భుతము. అపూర్వము అయిన ఆ శ్రీహరి రూపమును పదేపదే స్మరించుచు, నేను పొందుచున్న సంభ్రమాశ్చర్యముకు అవధియే లేదు. తత్ప్రభావమున మర మర హర్షోల్లాసముతో పుకిత గాత్రుడనగుచున్నాను.
యత్రయోగీశ్వరః కృష్ణో యత్ర పార్థోధనుర్ధరః
తత్ర శ్రీర్విజయో భూతిః ధ్రువా నీతిర్మతిర్మమ (3 సార్లు) 78
ఓ రాజా! యోగీశ్వరుడైన శ్రీకృష్ణ భగవానుడును, గాండీవధనుర్ధారిjైున అర్జునుడును ఉండుచోట సంపదును, సర్వ విజయమును, సకలైశ్వర్యమును,
సుస్థిరమైన నీతియు ఉండును - అని నా నిశ్చితాభిప్రాయము. (78)
ఓం తత్పదితి శ్రీమద్బగవద్గీతాసూపనిషత్సు
బ్రహ్మ విద్యాయాం యోగశాస్త్రే శ్రీకృష్ణార్జున సంవాదే
మోక్ష సన్యాసయోగో నామ అష్టాదశో2ధ్యాయ
ఓం శాంతిః శాంతిః శాంతిః
సర్వం శ్రీ కృష్ణార్పణమస్తు