కార్యకారణ సంబంధము

దార్శనిక భాషలో కార్యము, కారణము అను శబ్దము పారిభాషిక పదము. కార్యము ఏర్పడుటకు మూడు కారణముత్యవసరము.
1.     చేతన నిమిత్తకారణము
2.     ఉపాదనకారణము
3.     సాధారణకారణము
ఉదాహరణ వన ఈ విషయము స్పష్టమగును. ఘటము (మట్టికుండ) - కార్యము. ఇది ఏర్పడుటకు కావసిన మూడు కారణము -
1. కుమ్మరి - చేతననిమిత్తకారణము.
2. మృత్తిక (మట్టి) - ఉపాదానకారణము.
3. చక్రదండాదు, ప్రయోజనము - సాధారణకారణము.
ఈ విధముగ వస్త్రము, ఆభరణము, గృహము, గడియారము మొదగువెన్నియో కార్యము నబడును. వీటిని భావపదార్థముని కూడ అంటారు. అనగా పుట్టిన పదార్థము - తయారుచేయబడిన పదార్థము. ఈ కార్యపదార్థమున్ని ఒకప్పుడు లేక అవి నిర్మింపబడి కొంతకాము స్థితి - ఉనికిలో ఉండి పిదప నశించును. అందుచే పుట్టిన ప్రతి పదార్థము తప్పక నశించును అని దార్శనిక నియమము. అనగా ఆది (మొదు) క ప్రతిదానికి అంతము (చివర) తప్పకయుండునని చెప్పవచ్చును.
ప్రతి కార్యములో విక్షణమైన, నియమపూర్వకమైన పనితనము, సంయోజకత - కూర్పు కనిపిస్తుంది. పైనుదహరించిన ఘటాది కార్యములో ఈ నియమము కనిపిస్తుంది. అందుచే కార్యమనగా జ్ఞానపూర్ణమైన, నియమబద్ధమైన అనేక అవయవము కూర్పు అని చెప్పవచ్చును. ఆ కార్యము యొక్క విభిన్న అవయవమును విడదీసినచో దానిని ఆ కార్యము యొక్క నాశము అని అంటారు. ఘటమునందు మట్టిపరమాణువు, వస్త్రమునందు దారము, ఆభరణముందు స్వర్ణము, రత్నము మొదగునవి వాటి కార్యము అవయవము. కార్యమునందు ఉపాదానకారణము యొక్క గుణము ఉండును. చేతననిమిత్తకారణము లేదా సాధారణకారణము యొక్క గుణము ఉండవు.